Cumhuriyetin İlk Yıllarında Iğdır’da Eğitim

  Iğdır (1828-1917) yılları arasında 89 yıl Çarlık Rus işgali altında kaldı. 1917 yılında Rusya’da Bolşevik ihtilali oldu. Ruslar Iğdır’dan asker ve memurlarını çekip bölgeyi boşalttılar. Iğdır (1917-1920) yılları arasında Ermeni Çete ve kuvvetlerinin mezalimi altında kaldı. 14 Kasım 1920 yılında Iğdır Ermeni işgalinden kurtarıldı

      Halkın okuryazar seviyesi çok düşük düzeyde idi. Bölge Rus hakimiyetinde kaldığı dönemde Ruslar uyguladıkları politikalarla halk eğitimsiz bırakılmış ve halkın vatan, millet ve din duyguları zayıflatılmaya çalışılmıştır. Köylerdeki halk Rusça ve Türkçe yeterli derecede konuşamaz yazamazdı. Kaza merkezindeki halktan az da olsa okuma yazma bilenler vardı. Rusça bir mektubu zorda olsa okuyacak kadar Rusça bilenler vardı. 1927 yılında Türkiye’de ayrıntılı nüfus sayımı yapıldı. Iğdır Doğubeyazıt vilayetine bağlı idi. Iğdır kazasının nüfusu 25.206 idi. Iğdır kaza genelinde 356 erkek, 17 kadın toplam 373 kişi okuryazar idi. Toplam nüfus içinde okuma yazma oranı %1,48 idi. Tuzluca ( Kulp) ilçesinin nüfusu 10.527 idi. İlçe genelinde okur yazan kişi sayısı 104 kişiydi. Aralık (Başköy)  o zaman ilçe değil nahiye merkezi olup Iğdır’a bağlıydı. Karakoyun ilçesi de  Cennetebat nahiyesine bağlı bir köy olup Aralık ( Başköy) 1960 Karakoyunlu Beldesi de 1992 yılında ilçe merkezi olmuştur.

     Mustafa Kemal Atatürk önderliğinde Türk milleti dünyanın en onurlu kurtuluş savaşını verdi. Vatanın işgalden kurtarılıp 1923 yılında Cumhuriyetin ilanı ile Cumhuriyetin ilk yıllarında ülkede eğitim ve öğretim seferberliği yapıldı. Ülke genelinde eğitim ve öğretim durumu iyi durumda değildi. Cumhuriyet dönemi eğitim sistemi üzerindeki önemli değişiklerden biri 3 Mart 1924’de kabul edilen Tehvid-i Tedrisat kanunu idi. Kabul edilen bu kanunla eğitim sisteminde birlik sağlanarak medrese mektep ikilemine son verildi.

    Iğdır’da 1926-1927 eğitim öğretim yılında 80 öğrenci ile ilkokul düzeyinde 5 kademeli bir ilkokul açıldı. Eğitim ve öğretim gören bu 80 öğrencinin tamamı erkek öğrenci idi. 1928 yılında Aralık (Başköy) nahiyesi ile Karakoyunlu köyünde ilkokul açılarak eğitim ve öğretime başladı. Karakoyunlu köyündeki ilkokul Kars gezisinde Mustafa Kemal Atatürk’ün düşman karşısında göstermiş oldukları kahramanlıkları için hediye edilmişti. 1934 yılında Kaçardoğanşalı köyünde ilkokul açıldı. Böylece köylerede de okullar açılmaya başlandı. 1932 yılında Iğdır merkezde Kurtuluş, 1936 yılılında da İnönü ilkokulları  eğitim öğretime açıldı. Tuzluca merkezde bir tane ilkokul bulunuyordu.

    Ayrıca ihtiyacı karşılamak okur yazar durumunu yükseltmek için köylerde “Ulus Eğitmen Okulları” açılmaya başlandı. Iğdır’da 25 Tuzluca’da 50 Ulus Eğitmen okulu açıldı. Bu Ulus Eğitmen okullarının öğretmen ihtiyacı çoğunlukla 5. sınıfı bitiren ilkokul mezunlarından karşılandı. 1939-1940 eğitim ve öğretim yılında Iğdır merkezde 3 ilkokul 12 öğretmen bulunuyordu. Iğdır’a bağlı 48 köyün 7 tanesinde ilkokul 6 tanesinde de eğitmen okulu bulunuyordu. İlkokullarda 11 öğretmen eğitmen okullarında da 6 öğretmen vardı. Tuzluca merkezde bir ilkokul vardı. Tuzlucaya bağlı 66 köyün 4 tanesinde ilkokul 8 tanesinde de eğitmen okulu bulunuyordu. İlçede 4 öğretmen 8 tane de eğitmen bulunmaktaydı.

    Iğdır’da kız öğrenciler de okula gitmeye başladı. 1939-1940 eğitim öğretim yılında Iğdır’da 3.187 erkek 1.794 kız toplam 4.981 öğrenci ilkokula gidiyordu. 3.105 eğitim ve öğretim çağında kız ve erkek öğrenci okul çağında olup okula gitmiyordu. Tuzluca ilçesinde ise 1.914 erkek 1.971 kız toplam 3.885 öğrenci ilkokula gidiyordu. 3.341 eğitim öğretim çağındaki çocuk okula gitmiyordu.

    Iğdır merkezde 1937 yılında Ortaokul açıldı. 110 öğrenci ile eğitim ve öğretime başladı. Bu okul Doğubeyazıt ve Tuzluca’dan da öğrenci alıyordu. 1943-1944 eğitim ve öğretim yılında Iğdır Ortaokulunda 118 erkek 13 kız toplam da 131 öğrenci 9 öğretmen bulunmaktaydı. 1964-1965 yılında Tuzluca, 1966-1967 yıllında da Aralık ilçelerinde birer ortaokul açılarak eğitim ve öğretime başladı. 1970 yıllarından sonra köylerde ortaokul açılmaya başladı. Bu köylerden birisi olan Kaçardoğanşalı köyünde 1975- 1976 yılında Kaçardoğanşalı  ortaokul açılarak eğitim ve öğretime başladı.

    Iğdır 3 devlete sınır olup büyük şehirlere uzak bir konumda bulunmaktadır. Eskiden ulaşım şimdiki gibi değildi. Ulaşım ve barınmada bir takım sorunlar bulunmaktaydı. Iğdır’da ilkokulu bitirenler Iğdır, Aralık, Tuzluca ilçe merkezlerine gidip ya yakın eş dost akrabalarda ya da 4-5 öğrenci bir araya gelip ev tutup ortaokula gidiyorlardı. Bazı köylerde ortaokul açıldı açılan köy ve yakın köylerde ihtiyaçların bir kısmını giderdi. Ancak lise okumada çok büyük sıkıntılar vardı. Iğdır’da lise yoktu. Lise okumak her ailenin üstesinden gelebileceği şey değildi. Iğdır’da ortaokulu okuyan bir kısım öğrenciler lise okumak için Erzurum, Kars, Trabzon’a gidiyordu. Bu da çok büyük maddi ve manevi küflet olup her aile karşılıyamıyordu. Bu yüzden lise okuma oranı çok düşüktü.

    Iğdır’da lise 1965 yılında açıldı. Iğdır lisesi 1967-1968 eğitim ve öğretim yılında 46 kız, 418 erkek öğrenci toplam 464 öğrenci 22 öğretmen ile eğitim ve öğretime açıldı. Daha sonra Tuzluca, Aralık, Karakoyunlu ilçelerinde lise açılmaya başlandı. Iğdır lisesi 1965 yılında açılırken ilk yıllarında ortaokul olarak hizmet vermiş daha sonra Iğdır Lisesi, Yabancı Dil Ağırlıklı Lise, 2012-2013 eşitim ve öğreti yılında da Anadolu Lisesine dönüştürülmüştür. Bugün çok değerli Yavuz Bağcı kardeşimin başarı ile müdür olarak görev yaptığı bu tarihi, emektar, yeri doldurulamaz Iğdır’ın bacasız fabrikası 2018 yılında yeni binasına taşınmıştır.

    Iğdır Lisesi 58 yıldır Iğdır insanına hizmet vermektedir. Iğdır ilinde açılan ilk lisedir. Iğdır lisesi yalnız Iğdır’a değil çevre il ve ilçelere de yıllarca eğitim veren yeri doldurulmaz bir eğitim kurumudur. Iğdır’da yaşayan herkesin Iğdır lisesi ile ilgili anı ve hatırası bulunmaktadır. Bu liseden mezun olup bugün bir çok meslekte ülkesine hizmet veren yüzler binlerce insan var. Şehirleri şehir yapan ortak hafıza ve değerlerdir. Iğdır lisesi Iğdır insanın ortak değeridir. Iğdır Lisesi bana göre yerinde kalmalıydı. Veya eğitim müzesi olarak değerlendirilmeliydi.  Iğdır lisesi yalnızca Iğdır’ın değil Türkiye’nin en yadigar ve yeri doldurulmaz güzide eğitim kurumudur.

    Iğdır’da Eğitime ve Öğretime emeği geçen herkese, beni yetiştiren Kaçardoğanşalı köyü ilk ve ortaokulu, Iğdır lisesi değerli öğretmenlerimden hayatta olanlara sağlık, sıhhat ahirete gidenlere de rahmet diliyorum. Tüm okul arkadaşlarıma ve değerli Iğdırlı kardeşlerime de selam, sevgi ve muhabbetlerimi yolluyorum. Hoşça kalın, dostça kalın.