Iğdır’da İlkler

 Iğdır’da yapılan arkeolojik çalışmalar bölgede yaşamın çok önceden başladığını ve bir çok uygarlığa ev sahipliği yaptığını görüyoruz. Şimdi güzel Serhat şehrinizin bu tarihi dönemlerde geçirdiği önemli ilk olayları kısa kısa yazalım.

1- Iğdır Oğuz Türklerinin 24 boyundan birisidir.
2- Oğuz boyunun Üçoklar kolunun Denizhan’ın ilk oğludur.
3- 24 Oğuz boyunun adını taşıyan 81 ilin içinde tektir.
4- Iğdır; İyilik, yiğitlik, Ululuk, büyüklük, Bahadırlı anlamına gelir.
5- Bugün Anadolu, İran ve Türkmenistan’da bu boyun adını taşıyan bu boya mensup çok insan yaşamaktadır.
6- Iğdır boyunun Tamgası ters Z şekilinde benzemektedir.
7- Iğdır adını taşıyan Türkiye, İran  ve Türkmenistan’da bir çok yerleşim yeri var.
8- Iğdır’da ilk yerleşim MÖ.5000-4000 yılarında Hurriler gelip yerleşmiş.
9- Hurrilerden sonra sırası ile; Mitaniler, Hititler, Asurlar, Kimmerler, Medler, Persler, Sümerler ve Subailer gibi kavimler Orta Asya’dan gelip yerleşmişlerdir.
10- Urartular, Bulgar Türkleri olan Arsaklı göçebeler, Saka Türkleri
11- Sasaniler, Bizanslılar,
12- İslamiyet dönemi (646-1071) 425 yıl
13- Selçuklular dönemi (1071-1239) 168 yıl
14- Ertuğrul Bey ve Kayı boyu Iğdır’da yıllarca kalıp Osmanlı devletinin temelini Iğdır ( Sürmeli Çukurun)’da atmıştır.
15- 1225 Bölge Harzemşahlar devletinin hakimiyetine girmiş.(1225-1238)13 yıl,
16- Bölge 1238-1256 yıllar arasında 18 yıl Cengizlilerin elinde kalmış.
17- Cengizliler devlet Kurultayını Iğdır Korhan Yaylası’nda yaparlardı. Cengizliler Moğol devletidir.
18- 1256-1355 yılları arasında bölge Moğol devleti İlhanlı hakimiyetine girdi.99 yıl.
19- İlhanlı hükümdarı Hülagu Han Yazlık Saray’ını Iğdır’da yaptı.
20- Saray Ağrı dağı sırtındaki Serdar bulağı bölgesinde idi.
21- Saray’ının adı  “Alatağ”  yazlık Saray’ı
22- İlhanlılar yazın burada yaylayıp İran ve Anadolu’yu idare ederken para kestirmişlerdir.
23- Timur, Iğdır bölgesine iki defa sefer yapmış,
24- Kıpçak kale beyini öldürüp kalenin 3 kapısınıda yıktırmıştır.
25- Timur, Kıpçak kale beyini öldürdükten sonra kaleyi kale beyinin karısına bırakmıştır. Timur buraya çok önem veriyordu.
26- Karakoyunlular dönemi (1404-1469) 65 yıl
27-Karakoyunlu ilçesi, Kuzugüden köyü adı onlardan kalmıştır.
28-Iğdır’ı ilçe yapıp Revan iline bağladılar.1420
29- Karakoyunlulardan kalan Koçbaşı mezar yerleri; Karakoyunlu, Melekli, Yaycı, Çakırtaş, Küllük, Bayraktar’dan, Aşağıerhacı
30- Akkoyunlular dönemi (1469-1502) 33 yıl
31- Bu dönem Iğdır’ın en parlak dönmemi Sulama arklar, bağ bahçe işleri çok yapılmış.
32- Akkoyunlu Hükümdarı Şah İsmail’in dayısı Uzun Hasan’ın yazlık Saray’ı Iğdır Korhan Yaylası’nda idi.
33- Safeviler dönemi 1502 ile 1736 yılları arasında bölge 6 defa Osmanlı-Safevi devletleri arasında yer değiştirdi.
34- 1664 yılında Ağrı dağında çok şiddetli deprem ve heyelan oldu.
35- Iğdır halkından deprem sonrası hayatta kalanlar Korhan Yaylası eski yerleşimden aşağı ovaya indi.
36- İlk yerleşim Buharlı ve Sultanabat bölgelerinde oldu
37- Yaklaşık 155 yıl İran’da kurulan Türk devleti safavi hakimiyetin de kaldı.
38- Iğdır 1514 ile 1735 yılları arasında 5 defa Osmanlı hakimiyetin de kaldı.77 yıl
39- Afşar’lar dönemi 1536-1747 yılları arası 11 yıl
40- Revan Türk Hanlığı 1747-1828 yılları arası tam 81 yıl
41- Çarlık Rusya dönemi 1828-1917, 89 yı
42- Ağrı dağında 1840 yılında ikinci büyük deprem
43- Korhan Yaylası olan eski yerleşim tamamen terk ediliyor.
44- Ruslar kurdukları Revan (Erivan) vilayetine Iğdır’ı da bağlıyorlar.
45- Resmî dil ve eğitim dili Rusça oluyor.
46- Ruslar Türk ve Müslümanları askere  ve memuriyete almıyorlar.
47- Sadece Osmanlılar’ın Hamidiye alaylarına alternatif olarak asker toplama izni olmadan Kürt Müslümanlara Generaliye kadar rütbe veriyorlar.
48- Azerbaycan Türklerine  “Tatar” diyorlar.
49- Vergi toplama işini İltizamlara veriyorlar.
50- Burjuva köy ağası oluşuyor. Örnek Sıçanlı ( Pınarbaşı)köyü
51- Rus Çarı II.Nokolay’dan dolayı bu döneme yöre insanı “Nigalay” dönemi diyorlar.
52- 1905 Yılında Rusya’da Meşrûtiyet ilan edildi.
53- Rusya’daki Mecilise Iğdır’dan 2 milletvekili katıldı.
54- Iğdır’ı temsilen Ali Ekber Tufan Bey ile Ali Mirza Bey gitti.
55- 1917 yılında Rusya’da Bolşevik ihtilali oldu.
56- Ruslar ellerindeki silahları Taşnak Ermenilerine bırakıp, asker ve memurlarını bölgeden çekti.
57- 1917 yılında Türk-Ermeni Ortak İcra komitesi kuruldu.
58- Iğdır (Sürmeli) bölgesinin 1828 nüfusu 16.787
59- Iğdır’ın 1886 genel nüfusu 30.647
60- 28 Ocak 1897 Çarlık Rusya nüfus sayımında Iğdır (Sürmeli Çukurunda) 88.844 kişi yaşıyordu.
61- Iğdır’ın 1908 yılı nüfusu 120.641
62- Iğdır’ın yüzölçümü 3.435,5 km2 idi.
63- Iğdır’da Iğdır (Sürmeli sancağında) 243 köy vardı.
64- 1886 Iğdır merkez nüfusu 3.912
65- 1897 Iğdır merkez nüfusu 4.680
66-1908 Iğdır merkez nüfus 3.691
67- 1918 yılında merkezi Iğdır-Melekli olan Başkanlığını Ali Ekber Tufan Beyi yaptığı Iğdır Aras Cumhuriyeti kuruldu.
68- İaşe Bakanı Kaçardoğanşalı köyünden Süleymanoğlu Abbas (Aydın) idi.
69- Azerbaycan Türkleri Müslüman Kürt Halk milisleri vardı.
70-28 Mayıs 1918 yılında Revan bölgesinde Ermenistan kuruldu.Iğdır bölgesinde içine aldı.
72- Bölge halkının başkaldırmadık ile hem savaş hemde iç savaş çıktı.
73- Bölgedeki Ermeni, Yezid’i ve Ermeni siahlı kuvvetleri soykırım yaptı.
74- Drastamat Kanyan adlı General Dro lakaplı insan kasabı Iğdır Tuzluca Sürmeli doğumluydu.
75- Soykırım yüzünden ovadaki Müslüman Kürt’ler Van Muş bölgesine, Azeri Türkleri Dağlık alan ile Güney Azerbaycan bölgesine gitti.
76- Müslüman Kürt’lerin bir kısmı da Ağrı dağına çekildi.
77- Ovada en çok Melekli kalmıştı. Ermeniler Tavusgün ( Gedikli), Oba, Hakmemet, Koçkıran (Dize) köylerinde toplu kıyım yaptılar.
78-Kısa Sürede Osmanlı devleti ve Azerbaycan’dan gelen yardımlarla direniş arttı.
79- 15 Kolordu 12 Tümenin Doğubeyazıt’tan gelmesi, Halk milis Kuveyt’leri 12 Kasım’da Ordumuz Iğdır’a girdi.
80- 1917-1920 yılları arasında bölge insanı en az 60 bin kayıp verdi.
82- Halk arasında “Kaça Kaç” denilen o kara günler büyük travmaya sebep oldu.
84- Iğdır halkın 92 yıl işgale ve askerliğe alınmamalarına rağmen bölge insanı topraklarını hem iç savaş hemde Ermenilere karşı kahramanca savundu.
85- Iğdır halkı tarihte örneği çok az görülebilecek bir kahramanlık göstererek topraklarını Misakı milli sınırlarında olmamalarına rağmen Anavatan Türkiye’ye kattı.
86- Iğdır halkı asla kaçmadı sadece savunmasız sivilleri güvenli yerlere çektiler.
87- Arkasından eli silah tutan herkes silaha sarılıp halk milisi oldu.
88- Iğdır’ın kurtuluşundan sonra eli silah tutanlar batıdaki ülke savunmasına katıldılar.
89- Tiflis’te kurulan Transkafkasya Demokratik Federatif Cumhuriyetine Iğdır bölgesinden Ali Ekber Tufan Bey ile Ali Mirza Bey katıldı.
90- 3 Aralık 1920 Gümrü antlaşması ile Iğdır Anavatana katıldı.
91- Iğdır anavatana katılırken 400 haneli kerpiç ev toprak damlı küçük bir kasabaydı.
92- 1923 yılında Iğdır’da Belediye kuruldu.
93- Iğdır ve Tuzluca Doğubeyazıt iline bağlandı. Iğdır Nahiye merkezi idi.
94- 1927 Iğdır’ın nüfusu 25.209
95-Tuzluca’nın nüfusu 10.525
96-Iğdır’da yerleşim yeri 88
97- Tuzluca’da yerleşim yeri 97
98-Toplam 185 yerleşim yerinde 35.734 nüfus var.
99- 1927 nüfus sayımında Iğdır’da 17 kadın 356 erkek olmak üzere 373 kişi okur yazar.
100- Bu % 1,48 oranı ile çok kötü
101- Bu 373 kişide büyük ihtimal asker, memur ve Revan göçmenidir.
102- Bu olayın Rusların halkı nasıl eğitimsiz bıraktığının kanıtıdır.
103-Iğdır 1927 yılında Ağrı iline bağlandı.
104- 1934 yılında Iğdır ve Tuzluca Kars iline bağlandı.
105- Iğdır Dilucun’daki toprak Atatürk tarafından  İran Şah’ından alınarak Iğdır Nahçivan’a sınır yapıldı. 1932
106- 1932 yılında İran devletinden Küçük Ağrı dağı alınarak topraklarımıza katıldı.
107- Ağrı dağının zirvesi dahil % 65’i Iğdır iline aittir.
108- Karakoyunlu Korhan Yaylası’nda 1892 yılında dünyanı ikinci büyük Göktaş’ı düştü.
109- 1932 yılında Ortaokul açıldı.
110-1934-1934 yılları arasında Alican Sınır kapısı ticarete açıldı. Gümrük binası Koçkıran köyünde idi. O sıralar Orta Alican köyü yoktu.
111- 1965 yılında 50 yataklı Iğdır Devlet hastahanesi açıldı.
112-1965 yılında Iğdır Lisesi açıldı.
113–1948 yılında Aras sinama açıldı.
114- Sinema açık hava sineması idi.Afişler at arabası ile gezdirilirdi.
115-Sinema bazen Kadınlar bazen erkeklere oynatılırdı.Bazende karma yapılırdı.
115- 1950 ilk yerel gazete açıldı.
116-1962 yılında Iğdır’da deprem oldu.
117- Iğdır 1956 yılında Sulama kanal ve drenajlar açıldı.Kiti Hidroelektrik Santrali 1961 yılında kurulup 1966 yılında faaliyete geçmiştir.
118- Iğdır’da eskiden en çok Pamuk Ekim’i yapılıyordu.
119- 1958 yılında Erzurum şeker fabrikasının açılmasıyla Iğdır pancar Ekim’i arttı.
120- 1960 yılında Başköy nahiyesi Aralık adı ile ilçe oldu.
121-1934 yılında Kulp ilçesinin adı Tuzluca olarak değiştirildi.
122- Tuzluca 1963 yılında belediye oldu.
123-1963 Aralık Belediyesi açıldı.
124- Karakoyunlu köyü belediye oldu.1972
125-Melekli beldesi açıldı. 1977
126-1999 Hoşhaber belediyesi açıldı.
127-1994 Halfeli belediyesi açıldı.
128- Taşburun beldesi 1994-2009 açılış ve kapanış
129- 1992 Iğdır il Karakoyunlu ilçe oldu.
130-Iğdır’ın merkez ile beraber 4 ilçe 7 belediye 161 köyü var.
131- Karakoyunlu ilçesinin 18 köyü var.
132-Aralık ilçesinin 22 köyü var.
133- İlin hem nüfus hem toprak olarak en büyük ilçesi Tuzluca olup 81 köyü var.
134-Iğdır merkezin 41 köyü var.
135- Iğdır,Ermenistan,İran ve Nahçivan olmak üzere 3 devletle komşu.
136-Iğdır-Karakoyunlu-Alican Köprüsü ve Sınır kapısı Iğdır ilinde bulunmaktadır.
137- İran Türkiye Iğdır Aralık Borualan sınır kapısı 1988 yılında yapılmış Borualan ancak kapalıdır.
138- Türkiye Nahçivan Iğdır Aralık Dilucu sınır kapısı 1992 yılında açılmıştır.
139- 2012 yılında Iğdır hava alanı açılmıştır.
140-2008 Iğdır Üniversitesi açılmıştır.
141-Iğdır Ermeniler tarafından katledilen Şehit Türkler Anıt ve Müzesi 5 Ekim 1999 yılında açıldı.
142- Iğdır Milli Mücadele Önderi merhum Ali Ekber Tufan Bey 13 Kasım 1970 yılında Melekli’de vefat etti.
143-Milli Mücadelenin Iğdır Önderi Aras Türk Cumhuriyetinin Başkanı Merhum Ali Ekber Tufan Bey, Melekli Çaybaşı Mezarlığına defnedi.Tüm ahirete gidenlerin ve şehitlerimizin Mekanı cennet olsun.