Iğdır İlinin İdari Coğrafi Analizi

24 Oğuz boyundan 21 adını taşıyan Ağrı Dağının Kuzey yamacı Korhan Yaylası’nda M.Ö. 4000 yılllarda kurulan Iğdır, günümüzden 358 yıl önce Büyük Ağrı depremi sonucu yerle bir oldu. 1.664 yılında hayatta kalanlar bugünkü Iğdır’a gelerek yeni kurdukları şehre eski Iğdır’ın adını verdiler.

     Iğdır o zaman yer yer bataklık, kamışlık, sazlık olup, sivrisinek ve sıtma hastalığı çok yaygındı. Tarihin eski Çağlar’ından beri Türk yerleşimi ve Türkmen otlağı olan Iğdır, bölgede kurulan Türk devletlerinin hakimiyetinde kalmış, coğrafi konumu gereği sürekli hakimiyet savaşlarının yaşadığı bir yer olmuştur. Bölge 1747-1828 yılları arasında Revan Türk Hanlığı hakimiyetinde 81 yıl kalmıştır. Çarlık Rusya’nın bölgeyi işgali ile 1828-1917 yılları arasında bölge 89 yıl Rus işgalinde geçmiştir.

    Revan Hanlığı’nı yıkan Ruslar (1827) burayı işgal ederek, Kağızman ve Bayazıt sancaklarına komşu olan ovanın bütününü Surmalı Uyezdi (Surmalu Sancağı) adıyla bir yönetim bölgesi yaparak, 1917 yılına kadar yönetmişlerdir. Yönetim örgütü bakımından Sürmeli Sancağı: Iğdır, Aralık ve Kulp (Tuzluca) olmak üzere üç kaza yönetim birimine ayrılmış ise de, tam teşkilat ve gücü Iğdır’da toplamışlardı. Iğdır’da kaymakam görevinde bir Nalçanik ve jandarma komutanı Pristav bulunuyor ve buradan yönetimi yürütüyordu. Kulp (Tuzluca) ve Iğdır kaza olduğu halde, Aralık bir nahiye olarak teşkilatlandırılmıştı. Tifliste basılan 1910 tarihli Kafkas Kalender adlı yıllıkta bölgedeki köy sayısı, 124 olarak belirtilmektedir.

   Iğdır Doğudan Kaçar devleti ( İran) Batı’dan Osmanlı devleti, Güney’den Ağrı Dağı, Kuzeyden de Ovayı Doğu Batı ekseninde kesen Aras nehri ile sınırdı. Nahçivan ile aramızda İran olup Küçük Ağrı Dağıda İran’a aitti. Aras nehri üzerinde Ruslar 1895 yılında Alican köprüsünü yaparak Iğdır’ı Erivan vilayetine şose bir yol ile bağladılar. Resmî dili Rusça yaptılar. Bölgenin % 83 Türk ve Müslümandı. Azerbaycan Türkleri, Müslüman Kürt’ler, Ermeni, Yezid’i Kürt’ler ve Rus asker ve memurları bölgede yaşıyordu. Ruslar Türk ve Müslümanları kasıtlı askere ve memuriyete almıyordu. Azerbaycan Türklerine Ruslar “Tatar” diyordu. Bölge 89 yıl Rus işgali 3 yıl Ermeni zülüm ve soykırımı olarak 92 yıl, Osmanlı ve İran’daki soydaşlarından uzak kapalı bir havzada tecrit hayatı yaşadı.

    Iğdır 12 Kasım 1920 yılında Anavatan Türkiye topraklarına katıldı. Iğdır Batı Azerbaycan Revan Türk Hanlığı topraklarından Türk dünyasının elinde kalan tek yadigar Türk toprağıdır. Iğdır 3 devletle sınır olmasına rağmen sınırları kapalı, büyük yerleşim yerleri ve Pazar’lara uzak 72 yıl kapalı bir havzada adeta tecrit hayatı yaşadı. Iğdır Nahiye merkezi olarak Doğubeyazıt ilçesine bağlandı. Ardından ilçe merkezi olarak 1928 yılında Ağrı iline 1934 yılında da Kars iline bağlandı. 1992 yılında Iğdır Kars ilinden ayrılarak il merkezi oldu. Karakoyunlu beldesi de ilçe merkezi oldu. Merkez ilçe Tuzluca, Karakoyunlu ve Aralık ilçeleri ile beraber 4 ilçesi 7 belede 161 köyü var.

    Iğdır ilinin 3.664 km2 yüzölçümü 203 bin nüfusu var. Nüfusun 85 bini köylerde 118 bini şehirlerde yaşamaktadır. Doğu Anadolu Bölgesinde bulunan 15 il içinde yüzölçüm olarak en sonuncusu, nüfus olarak da Ardahan ilinden sonra en az nüfusa sahip 2 ilimizdir. Iğdır Türkiye topraklarının % 0,48’i ile 76 sırada, nüfus olarak da % 0,25 oranı ile 73 sıradadır. Iğdır ilinde bulunan bir çok yerleşim yer adları 1956 yılında kültür, coğrafi ve tarihimize uygun Türkçe adlarla değiştirildi. Örneğin, Dize; Koçkıran, Amarat: Çakıltaşı, Sıçanlı: Pınarbaşı, Pernavut : Gaziler, Ekerek: Üçkaya, Tavusgün : Gedikli, Kıraşbağı: Kırçiçeği, Alıgızıl : Yukarı Topraklı gibi.

     Iğdır il yüzölçümünün % 76 dağlık, % 24 ovalık alandan oluşur. Iğdır kilometrekareye düşen insan bakımından Türkiye ortalamasının çok altında olup % 53 kişi ile 81 il içinde 32 sıradadır. Iğdır 161 köyü ile 81 il içinde 73 sıradadır. Kırsaldan şehre doğru büyük göç olup kırsal alanlarda bir çok yerde nüfus sürekli azalmaktadır.

    Merkez ilçe olan Iğdır’ın yüzölçümü 2073 km2 olup 41 köy 140 bin nüfusa sahiptir. Hem nüfus hem alan olarak birinci sıradadır. Nüfus yoğunluğu bakımından Aralık ve Karakoyunlu ilçesinden sonra 3 sıradadır. Merkez ilçenin yaklaşık 140.000 nüfusu olup, bu nüfusun % 66 şehirde % 34 köylerde yaşamaktadır.

    Karakoyunlu İlçesi, 194 km2 yüzölçümüne sahip olup, il topraklarının % 5,29’unu kaplamaktadır. İlin yüzölçümü bakımından üçüncü büyük ilçesidir. 2014 yılı nüfus sayımı sonuçlarına göre ilçede toplam nüfus 13.929 kişi olup, nüfus yoğunluğu 71.79 km2 /kişi’dir. Nüfusun % 19 ilçe merkezinde % 81’de köylerde oturmaktadır. Nüfus bakımından ilin en az nüfusuna sahip ilçesi olan Karakoyunlu’nun 18 köyü bulunmaktadır. Kentsel nüfus oranı çok düşüktür.

    Aralık İlçesi, 161 km2 yüzölçümüne sahip olup, il topraklarının % 4,39’unu kaplamaktadır. 2014 yılı nüfus sayımı sonuçlarına göre ilçede toplam 21.843 kişi yaşamakta olup, nüfus yoğunluğu 135,67 km2/kişi’dir. Nüfus miktarı bakımından Merkez ve Tuzluca ilçelerinden sonra ilin üçüncü büyük ilçesi olan Aralık’ın 21 köyü bulunmaktadır. Yüzölçümü bakımından ilin en küçük ilçesi olmasına rağmen nüfus yoğunluğu bakımından ilin en yoğun nüfuslu ilçesidir. Nüfusun % 29,74’ü Aralık Kasabası’nda (6.497 kişi), % 70,26’sı (15.346 kişi) ise köylerde yaşamaktadır. Aralık ilçesindeki kentsel nüfus oranı Iğdır ilinin kentsel nüfus oranından (% 54.81) oldukça düşüktür. Kentsel idari alanı; belediye sınırları esas alındığında 0,63 km2, mücavir alanı ise 1,52 km2’dir. Bu miktar ilçe yüzölçümünün % 0,06’sını oluşturmaktadır. Aralık’a belediye teşkilatı 1960’da kurulmuş olup, 5 mahalleden oluşmaktadır.

    Tuzluca İlçesi, 1236 km2 yüzölçümüne sahip olup, il topraklarının % 33,73’ünü kaplamaktadır. Yüzölçümü ve nüfus bakımından ilin ikinci büyük ilçesidir. 2014 yılı nüfus sayımı sonuçlarına göre ilçede toplam nüfus 24.174 kişi olup, nüfus yoğunluğu 19,55 km2 /kişi’dir. Nüfus miktarı bakımından merkez ilçeden sonra il içinde en fazla nüfusa sahip olan Tuzluca ilçesi nüfus yoğunluğu bakımından son sırada yer almaktadır. Iğdır ilinin en fazla köyüne sahip ilçesi durumundaki Tuzluca’nın 81 köyü bulunmaktadır. Nüfusun % 39,65’i Tuzluca Kasabasında (9.586), % 60,35’i (14.588 kişi) ise köylerde yaşamaktadır. Kentsel idari alanı; belediye sınırları esas alındığında 1,24 km2 , mücavir alan esas alındığında ise 0,87 km2 olup, bu miktar ilçe yüzölçümünün % 0,06’sını oluşturmaktadır. Tuzluca belediye teşkilatı 1923 yılında kurulmuş olup, 5 mahalleden oluşmaktadır. Köylerde göçler sebebi ile bir çok köyde nüfus düşüktür.

     Aras nehri boyunca iki kısama ayrılan Sürmeli çukurunun Ermenistan tarafında kalan kısmına “ Sahat çukuru” ülkemiz Iğdır tarafında kalan kısmında “ Sürmeli çukuru” denilmektedir. Türkiye’nin en yüksek sönmüş volkanik Dağı 5.165 m olan Ağrı Dağının zirvesi dahil % 65 hissesi Iğdır iline aittir. Bölgenin Çukurova’sı, tahıl, meyve ve sebze ambarı olan verimli topraklara sahip Iğdır ovası, Aras nehri boyunca doğu-batı doğrultusunda uzanan Iğdır Ovası Batı Iğdır Doğu Iğdır ve Dil Ovası'ndan oluşmaktadır. Iğdır Ovası''nın güneydoğuya doğru bir uzantısı durumunda olan Dil Ovası (Dil Ucu) aynı zamanda ülkemizin en doğu uç noktasını (44 48') oluşturur. Ovada yükselti 800-900 metre arasındadır.

Iğdır İlinin İdari Coğrafi Analizi

Yazarın Diğer Yazıları