Iğdır İnsanının Vatanı İçin Ödediği Bedeller

Türkiye Cumhuriyeti Iğdır İli toprakları eski İrevan Hanlığı’nın ( 1747-1828) Türkler yaşayan son kısmıdır. Bu ilimizin arazisinde eski devirlerde İrevan’ın toplam 10 Mahalından 2 tanesi Sürmeli ve Derekent- Parçenis yerleşimidir. Çarlık Rusya 1927 yılında burayı işgal edip İrevan Hanlığını yıkmış, bu Hanlığın bir parçası olan Iğdır ilini Erivan vilayetine bağlamışlardır. Güneyde Ağrı Dağı, Kuzeyde Aras nehri, Doğuda Kaçar devleti, Batı’da Osmanlı devletinin Kağızman ve Beyazıt Sancaklarına komşu olan ovanın bütününü Surmalu Uyezdi (Sürmeli Sancağı) adıyla yönetim bölgesi yaparak 1917 yılına kadar yönetmişlerdir.

    Ruslar Türkmençayı antlaşması ile (1828) Azerbaycan’ı 2 kısıma ayırmışlardır. Aras nehrinin Kuzeyi Ruslar Güneyi Kaçar devletinde kalmış, yalnızca 2 devlete sınır olan çok stratejik bir konumda bulunan Aras nehrinin Kuzeyin de kalan Iğdır ili Ruslarda kalmıştır. Ruslar resmî dili Rusça yapıp, Türk ve Müslümanları askere ve memuriyete almamışlardır.
 
     Ruslar bölgede 89 yıl kalmış Ekim 1917 Bolşevik ihtilali ile Ruslar bölgeden asker ve memurlarını çekmişlerdir. Iğdır ilinde yaşayan halkın % 73’ü Türk ve Müslüman olup, bölgede Azerbaycan Türkleri (Ruslar Azerilere Tatar diyor), Ermeniler, Müslüman ve Ezidi Kürtler yaşıyordu. 28 Mayıs 1918 yılında Güney Kafkasya’da Azerbaycan, Gürcistan ve Ermenistan kurulmuştur. 20 Mayıs 1918 yılında Iğdır topraklarına giren Osmanlı birlikleri 30 Ekim 1918 Mondros ateşkes antlaşması ile bölgeden çekilmiştir. Misak-ı Milli sınırlarına dahil edilmeyen Iğdır İli yaşanan siyasi belirsizlik yüzünden zor günler yaşamıştır.

    Osmanlı, Kaçar, Azerbaycan devletlerinin içinde bulundukları zor şartlar yüzünden Iğdır’a yeterli yardım ve desteği verememeleri, Osmanlı ordusunun bölgeden çekilmesi, şartlı kurulan Ermenistan devletinin Iğdır ilini kendi toprağı kabul edip, demografik yapıyı değiştirmek için soykırım yapması, Anadolu’da Osmanlı güçlerine yenilip geri çekilen Ermeni Taşnak çetelerinin Iğdır üzerinden Ermenistan’a geçmeleri, Halk arasında (Katağan) denilen bu insan kasaplarının bölgede yüzyıllarca barış ve huzur içinde yaşayan halklar arasına nifak sokup iç savaş çıkarmaları, 90 yıl askerlikten kasıtlı uzak tutulan Türk insanın savaş usul ve esasları hakkında yeterli tecrübelerinin olmaması, Tuzluca ilçesi Sürmeli köyü doğumlu Drastamat Kanyan daha çok "Dro" lakâbı ile tanınan Ermeni isyancı, eşkıyâ; daha sonra asker ve siyâsetçi ve insan kasabı, Rus ordusu Ermeni Gönüllü Tugayları’nda görev alan Kars, Erzurum cephelerinde Osmanlı devletine karşı savaşan bölgeyi ve Iğdır’ı çok iyi bilen bir Taşnak üyesi General DRO, bölgede binlerce masum, savunmasız sivile soykırım yapmıştır.

        Ruslar 1917 Bolşevik ihtilali ile bölgeden çekildi. Iğdır ilinde yaşanan bu siyasi belirsizliği ve otorite boşluğunu Ermeni güçleri ve Çeteleri doldurmaya başladı. Taşnak Çeteleri (Katağanlar) bu işe bölgede yüzyıllarca barış ve huzur içinde yaşayan yerli Ermeni ve Ezidiler de dahil ettiler. Iğdır gibi dar bir havzada sözde uygar dünyanın gözü önünde büyük bir vahşet, soykırım ve insanlık dramı yaşandı. Bölgede yaşayan yerli Ermeni, Ezidi, Taşnak çeteleri ve Ermeni güçleri bölgede yaşayan Türk ve Müslüman ahaliye saldırıp her tarafı yakıp yıkıyorlardı. Bölgede yaşayan Türk ve Müslüman ahali bir yandan silahlı halk direnişçileri ( Halk Desteleri) kurup silahlı direnişe geçerken, diğer tarafta sivil savunmasız halkta Güney Azerbaycan, Osmanlı, Ağrı Dağı ve Kirelere sığınıyordu. Yöre insanı arasında büyük travmalara sebep olan bu olaya yöre insanı; “Kaç Ha Kaç” diyor.

     Türk Askerinin geri çekilmesiyle başlayan İngiliz destekli Ermeni saldırıları ve tarihleri şöyledir;

•10 Temmuz 1919 tarihinde Necefali-Kadıkışlak Köyünde 200'den fazla silahsız sivil insan öldürüldü.
•12 Ağustos 1919 tarihinde Tavuskün (Tavusgöl) Hamurkesen, Aliköse, Percinis köylerinde 300'den fazla silahsız ve sivil insan öldürüldü.
•16 Temmuz 1919 Canfeda Köyü 110 sivil insan öldürüldü.
•16 Temmuz 1919 Gödekli-Brukan 600'den fazla silahsız insan infaz edildi.Sağ kalanlar Van'a yerleşti.
•14 Temmuz 1919 Kamerli'ye (Halıkışla'nın karşısı) bağlı 3 köy yok edildi, 1500'den çok silahsız insan öldürüldü.
•19 Ağustos 1919 Dize Köyü etrafında 7 köyün toplandığı, Taşköprü Katliamı 400'den fazla silahsız insan öldürüldü.
•6 Eylul 1919 Hakmehmet Köyü 200'den fazla silahsız insan yok öldürüldü.
•13 Eylul 1919 Oba Köyünde 300'den fazla silahsız insan öldürüldü.
•13 Eylül - 1 Ekim 1919 arası Küllük, Kazancı, Hakmehmet, Oba, Yaycı Hoşhaber, Halifeli 4000'den çok sivil insan öldürüldü.
•19 Mart 1920 Oba köyü 200'den fazla genç insan üzerlerine gaz yağı dökülerek, camilerde yakıldı.
•20 Mart 1920 Erhacı 30 sivul ağır topçu ateşiyle öldürüldü.
•20 Mart 1920 Zülfikar köyü 30'dan fazla sivil insan infaz edildi.
•24 Mayis 1920 Cebeçalı (Hakmehmet Köyünün karşısı) Köyü yok edildi. 200'den fazla silahsız insan öldürüldü.
•19 Haziran 1920 Zengibasar (Dize Köyünün karşısı) Aras Nehrine atlayarak kurtulmaya çalışan 1500'den fazla sivil katledildi, suya atlayarak kurtulmaya çalışanların üzerine ateş açıldı.
•27 Haziran 1920 Hacıbayram ve Haberbeyli (Dize Köyünün karşısı) Köyleri yok edildi.800'den fazla sivil öldürüldü.
•9 Temmuz 1920 Zengibasar-Karakoyun-Ramazankent arasında göç kafilesine top atışlarıyla yapılan saldırıda 1000'den fazla sivil öldürüldü.
Hükûmet Kabinesinden İbrahim Bey,
 Kasım Bey, İsmail Bey şehit düşmüştür.

     Ayrıca Iğdır'da suikast ve çatışmalarla Ermenilerce infaz edilen Türk Beylerinin isimleri;

•Şehit Kasım Beğ (Oba'lı) Kasımcan çarpışması
•Şehit İbrahim Bey (Ağaverli) Oba Çarpışması
•Şehit İsmail Bey (Küllüklü) Çarpışma,Suikast
•Şehit Hacı Ali Balo Oğlu, Yarmalar çarpısması
•Şehit Medet Zengi, Silah sevkiyatı çatışması.
•Şehit Nağı Bey (Ali Köçek) Kamerli çatışması
•Şehit Ağa Bey ve Oğulları (Ramazankentli)
•Şehit Hüseyin Kulu Bey (Kerimbeyli)
•Şehit Sadık Bey (Zulfikar)
•Şehit Nurali Beyler (Zülfikar)
•Şehit Abdurrezzak Bey (Zülfikar)
•Şehit Meşhedi Halil Bey(Dize)
•Şehit Kerbelayı Sadık Bey(Dize)
•Şehit Cabbar Bey (Melekli)
•Şehit Mustafa Bey Taşburun Çarpışması
İleri gelen tanınmış, suikaste uğrayan ve meydanlarda şehit edilen Ağalar ve Beyler;[1][5]
•Şehit Molla Hanife Oğlu (Melekli)
•Şehit Teymur Ağa (Iğdırmava)
•Şehit Cafer Kulu Bey Bayat (Iğdırmava)
•Şehit Emir İbrahim Bey (Sultanabad)
•Şehit Emir Hasan Bey (Iğdırmava)
•Şehit Safter Bey (Iğdırmava)
•Şehit Hacı Esadullah Bey (Dize)
•Şehit Abdullah Bey (Dize)
•Şehit Kerbelayı Paşa Bey (Kacer)
•Şehit Behman Bey (Hakmehmet)
•Şehit Behman Oğlu Mehmet (Hakmehmet)

    Bu cennet vatanı binlerce şehidimizin canı ve kanı pahasına bize bırakan tüm şehitlerimizin; Ruhları şad mekanları cennet olsun.