Turan fikrini ilk ortaya çıkaranlar ya Turan fikrini en çok savunanlar Azerbaycan Türklüğüdür. Çünkü çok kuvvetli aydınlar çok kuvvetli fikir adamları bu coğrafyada yetişmiştir. Bunu en güzel şekilde ifade eden, ortaya koyan ve anlaşılır hale getirenler de yine Azerbaycan Türküleridir. Azerbaycan Türk birliğini meydana getirme bakımından, öncü ve çok önemli bir yere sahiptir.
Şarkın ilk demokratik, laik Türk cumhuriyeti olan ve Türk Alfabesini ilk defa kabul ederek, Atatürk’e ilham veren Türk Devleti 1918 yılında kurulan Azerbaycan Demokratik Cumhuriyetidir.
Büyük Önder Mustafa Kemal Atatürk’ün, Mehmet Emin Resulzade’ye Azerbaycan Türkçesi ile gönderdiği tarihi mesaj…!
“Mehmet Emin Bey, men dünyaya senden üç sene erken göz açmışam. Ancag bütün Türk ailesinde Türkün istiglal bayrağını sen galdırmışsan ve bayrağ enmesin deye, men senin elinen alıb Türkiye üzerinde dalğalandırmışam. Enmez demişsin bu bayrag, enmeyecektir.”
18 Kasım 1921 günü, Ankara’nın Cebeci semti, hamamönü mevkiindeki Azerbaycan Temsilciliği bi- nasına törenle bayrak çekildi. Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti’nin Türkiye Büyükelçisi İbrahim Abilov’dur.
Büyük Önder Mustafa Kemal Atatürk Azerbaycan için şunları söylemiş ve yapmıştır: “Nahçıvan Türk kapısıdır.”
“Azerbaycan’ın sevinci bizim sevincimiz, gamı (üzüntüsü, kederi), bizim gamımız (üzüntümüz, kederimiz) dır.”
Nahçıvan; Atatürk’ün diplomatik çalışmaları sonucu, Türkiye Cumhuriyeti’nin garantörlüğünde, Azerbaycan’a bağlı bir Özerk Cumhuriyet olarak kurulmuştur. Ancak, dört bir tarafı İran ve Ermenistan ile çevrili olup, Azerbaycan ve Türkiye ile sınırı ve bağlantısı olmayan bir ülke konumunda idi. Atatürk, her zamanki dehası, geleceği görüş ve öngörüsü ile Nahçıvan’ı, Orta Asya Türk Cumhuriyetlerine açılan bir geçiş kapısı olarak görmüştür. Atatürk tarafından alınan bir toprak parçası ile Nahçıvan ve Türkiye arasında bağlantı ve sınır kapısı kurulmuştur.
Savaş zamanında askeri dehası ile savaşarak toprak kazanan Atatürk; barış zamanında, ulusal alanda ve uluslararası alanda devlet işlerini yönetme, ikna ve uzlaşma yolundaki dehası ile barışçıl yoldan da toprak kazanmıştır. Bunu takip edecek olan ikinci adım, Nahçıvan ile Azerbaycan’ın bağlantısını sağlayarak, Türkiye’nin Azerbaycan ve diğer kardeş Türk Cumhuriyetleri ile bağlantısını sağlamak olacaktı ve Atatürk’ün kafasında olan plan kesinlikle budur. Bütün bu adımları atan ve satın aldığı toprak parçasıyla Nahçıvan’la Türkiye arasında fiziki bağlantı kuran Atatürk, bir şekilde Nahçıvan ve Azerbaycan arasında bir yol kurarak, Türkiye Cumhuriyetini, diğer Türk Devletleri ile komşu yapacak ve bir birliktelik sağlayacaktı.
Azerbaycan 35 ülke içinde en çok şehitliğimizin olduğu kardeş ülkedir. Kurtuluş savaşında Azerbaycan “Kardeş Kömeyi” Anadolu’daki kardeşlerine çok yardım etmiştir. Azerbaycan bizlere para ve petrol ürünleri göndererek yardım etmiştir. Azerbaycan’dan Atatürk borç istendiğinde Azerbaycan göndererek, Atatürk’e Azerbaycan Başbakanı Neriman Nerimanov mektup yazıp şöyle demiştir: “Paşam, bizim Türk milletinde kardeş kardeşe borç vermez. Kardeş, her zaman kardeşinin elinden tutar. Biz kardeşiz, her zaman elinizden tutacağız ve tutmaya devam edeceğiz.’’ Demiştir.
Azerbaycan Çanakkale, Doğu Cephesine yardıma gelmiş, kardeşleri Mehmetçikle omuz omuzda savaşarak, bu topraklar için kardeşlerine kömey olmuş, kan dökmüş şehit olmuşlardır.
Azerbaycan gönül dünyamızı zenginleştirip, Türklük şuurumuzu yükselten; Hoş gelişler ola, Çırpınırdı Karadeniz, Lalaler, Haray Haray Men Türkem nice mahnı ve ağıtlarla maneviyatımızı güçlendirmiştir.
Azerbaycan Türkleri Türk dünyasını, uyanık tutan, harakete geçiren, birleştiren öncü kuvvet, lokomotif olmuştur. Türk dünyasının Emperyalistlerle işbirliği içinde olan azılı düşmanı Ermenistan’ı 2020 yılında 44 günlük zaferle tarihin en büyük mağlubiyetini yaşatmıştır. Bu zaferle Türk dünyası, Türklük şuuru şaha kalkmıştır.
Azerbaycan Türk dünyasının öncüsü, Türklük şuurunun en yüksek mertebede olduğu, Türk dünyasını canlı, uyanık tutan, birleştiren, Türk ve Turanın öncü kuvvetleridir.