Eskiden Kalan Bazı Deyimlerimiz

Değerli dostlar; bu yazımda  bazı deyimlerimizi siz değerli dostlarla beraber hatırlamak ve hatırlatmak istiyorum.
     
“ÜZÜME  İT  DERİSİ ÇEHMİŞEM “

Mahçup olmak, başkalarına el açmak; başkalarından yardım istemek zorunda kalmak.
Gururunu ayaklar altına almakla karşı karşıya kalmak.
- Ay oğul meni niye o gapıya gönderipsiyiz? Üzüme it derisi çekip getmişem.
- Ay ana neyniyim, başka elacım yoxuydu da.
- Meni namert gapısına gönderdin; dedim ele yer yarılaydı, içine gireydim.
-  Gavalamaxdan beter eledi; yeke yeke danışır, ağzı ne deyir, gözü ne deyir bilmir.
- Bir şey demiyeydin barı.
- Gettiyime de peşman oldum, gaxdım geldim.
- Be men yazzığ neyniyim? Garnımı avuşduyuram da, meni teleye saldı, özüne möhtaç eledi.
- Be oggeder borcun altına niye girirdin? Dalıyı gabağıyı tüşünmedin, indi de meni zalım gapısına gönderirsen…..
Böyle uzar gider….
Teleye salmax : tuzağa düşürmek

“GÖZÜNDE GAVURĞA GAVURUR”

Birisine gün yüzü göstermemek, her hareketini, davranışını baskı altında tutmak; kişilik haklarını elinden almak…

- Ay aman ele bilki o gelini gan evezine alıplar; beçaranın gözünde gavurğa gavurullar.
- Allah heç kesi bedasıla tüşürtmesin, bed  esilnen  bacarmağ çox zordu.
- Gomşu gelip evden telefon açıp, niye izin verdin diye, gelinin bütün gırcihlerini yolup yele verdiler.
- Yazzığın ağzı var, dili yoxdu; zulum eliyiller, açıp ağartmır.
- Biyy onnarı   peşman dağında yallı getsinner.
- Ezalarına pilte yerisin, ele bil ki özü heç gelin olmuyupdu.
- Be gızları, onnar analarına gırx tepih çekipler; demiller o da gençdi tay tuşumuzdu, bacı kimin olax, gözel göçek geçinek.
- Baxdavar gelinin başına, hanı onda o şans; onnarı gaplar açıp içeri girmesinner…
- ….. böylece devam edip gider.

Evezine : bedeline
Gırcihlerini: saçlarını .
Ezaları: organları
Pilte: gaz lambası fitili

“ELİ YANDI AĞZINA TEPİDİ”

Çaresizlikten ne yapacağını bilememek, her sıkıntısını, acısını içinde yaşamak; kendi yarasını kendi sarması, gibi.

- Beçaranın elinyandı ağzına tepti, neynesin; varı yoxu bir ineyi varıydı, onu da satdı.
- Allah heç kesi naçar goymasın, beynava dedi abırım açılmasın da.
- Çaresizlik adamın başına her şey getirer.
Naçar: çaresiz
Beyvava: zavallı

“XORT XORT XORTULLUYUR ( dong dong dongulluyur- mırt mırt mırtıllıyır) “

Birisinin kendi kendine söylenmesi, konuyu açık açık konuşmadan  savaşını kendi içinde vermesi; kızgınlığını kendi kendine söylenerek belirtmesi.
Örnek;
- Bu gene niye bele xort xort xortulluyur, garnının ağrısı nedii?
Veya
- Turş ayran kimin niye ele gıjgırıpsan, sözüyün memmedelisini denen.
- Kölgennen davı eliyirsen, xortultun buraları götürüpdü, derdin nedi denen bileh?
Gıjgırmax: ekşimek
Sözünün memmedelisi: asıl konuya gel
Xortultu: homurtu
Veya
- Bu nebixeyir gene muruzunu sallıyıp, donk donk dongulluyur; dalımda dağ daşıyım, bunun mırtıltısını çehmiyim….vs

Nebixeyir: hayırsız

“AĞIR  OTU BATMAN GEL”

Taş yerinde ağır olur misali; gerek haraketleri, gerek davranışları ile olgun, ağırbaşlı, saygılı, toplum kurallarına uyan birisinin kazandığı değeri anlatıyor.
Bu konuda büyükler tarafından yapılan, birkaç uyarı ve tembihler;
- Ay gızım ağır otu batman gel, yüngül olup, gabağa tüşme!
- Ağıllı başlı ol, difdiringi olma!
- Çağırılan yere erinme, çağrılmayan yere görünme!
- Daş yerinde ağır olar, yüngül olan daşı herkes galdırıp, isdediği yere tulluyar.
- İnsan da eledi; yoldaşıyı yaxçı seç, herkese güvenme!
- Her  çağrılan yere, hoppanıp ossatcana getme!
- Ağır ol ki değerin artsın, saygı gör, sevgi gör!
- Goy garagabax desinner, hüşdüüngü demesinner…..vs 
Kısacası hevesli de olsan, bunu belli ettirme, “Taş yerinde ağır olur”unutma! Gibi

Difdiringi: ağırbaşlı olmayan
Garagabax: asık suratlı

“TİŞİM BAĞIRSAĞIMI KESİR”

Çok sinirlenmek fakat sesini çıkaramamak anlamında kullanılıyor. Sinirden kendini yiyip bitirmek.

Bu konuda bir kaç örnek cümle
1-Baxdavar, yeyir, içir, telini tumarrıyır gezir; hersimnen tişim bağırsağımı kesir ağzımı açıp bir şey  desem gıyameti gopardacax.

2-Kışın günü çeşme donup, demişem birez od gala buzdar erisin, vecine deyil; hele deyir “ Çay hazır değiil?  hersimnen tişim bağırsağımı kesir,  eme gaynatamın yannda sesimi çıxardabilmirem.

3- Mecliste oturup, gen gen danışır, tişim bağırsağımı kesirr; deyirem nehlet şeytana.
……vs
Telini tumarramax: saçını taramak, süslenmek
Baxdavar: bahtı iyi olan
Gen gen danışmağ : büyük büyük konuşmak


“CIZDIĞI   ÇIXMAĞ”

Birisinin haline acımak, aşırı derecede üzülmek; onun acısını, çektiği sıkıntıları yürekten hissetmek.
- Ay bacııı, bunnarda heç insaf yoxdu?
- Allah gabul elemesin, o genç gelin iki uşağıynan bir göz damda zulum çekir.
- Evde soba yox, odun yox, uşağların eyninde yox başında yox.
- Ora gettiin?
- Gördüm, cızdığım çıxdı; xırda gede de dalında, çır çırpı axdarırdı.
- Hacıya da deyim onnara bir el atağ.
- Birez odun doldurdum daşgaya, birez de öte beri goydum gönderdim, dedim gapıya boşalt, denen “ Nazdı xalan gönderdi” uşağların payıdı.
- Yazxığ gelin xecelet olur, heç kese el açabilmir.
Cızdıx: kuyruk yağını çıkardıktan sonra kıtırlaşmış hali
( Burada mecazi anlamda kullanılmış)

“ÜZÜN  AĞ  OLSUN”

 İki anlamda kullanılır
Olumlu anlamda; yaptığı iş yada davranış beğenilerek övgü anlamına kullanılır.
- Balaaa bu dünyada da o dünyada Allah üzüyü ağ elesin, sen menim elimnen tutup abırımı açmadın Allah da senin üzüyü hemmeşe ağ elesin.

2. Olumsuz anlamda;
Yaptığı hareketi söylediği söz ve davranışı beğenilmeyen için;
- Üzün ağ olsun da, bizi xaxın yanında xecelet eledin, o diliyi tutabilmedin.
- Senen ayın ondördünü  kim sordu, otdun köhne palan içi töhdün.
Köhne palan içi: eskiyi ( geçmişi) deşip ortaya dökmek
Yada
- Heç utandıın, gırmızıcana geçdin başda ottun; o yeke arvat ayaxda galdı, üzün ağ olsun.
Derler ya rahmet var, lanetten daha kötü, işte buradaki o anlamda.

Xecelet: utanmak, rezil olmak
Gırmızıcana: yüzümün kızarmadan

AĞZINA GILLI  DAFŞAN  SIĞMIR

Konuştuğu zaman yüksekten atan, herkese tepeden bakan, kendini üstün gören kişiler için söylenir.

- Ay gıızz, deyirem, danışanda ağzına gıllı dafşan sığmır, anasını da teh damlarda goyup.
- Bee ele havadan gedir, tanımasağ şahlığ davası göreceğ.
- Adamı bir mecliste görende üzünü oğala çevirir, ele anadan atadan bele uşaax; odan kül, külden od, ele budu.
- Birde gırılladır ki sorma.
Bu şekilde diyaloglar devam ederken, kulak misafiri olan evin babası
- Bax size ne, öz sözüyüzü danışın, gıybet elemeyin, herkesin xuyu ayrıdı, bacarın yaxçı insan olun, heç kesin alına şalına garışmayın, diye laflarını keser.
- …..

Elimden geldiği kadarıyla deyimlerimizden   bir kaç örnek vermek istedim.
Hayatlarınızdan  sağlık ve güzellikler hiç eksilmesin, “Ağ günner göresiniz “

Selam ve saygılarımla.