Iğdır’a Özgü Yemeklerimiz

Değerli dostlar;  bu bölümde biraz da bize has olan olağanüstü lezzetlerimizi hatırlamak ve hatırlatmak istedim.


Yemeklerin şahı padişahı BOZBAŞ
Bozbaş deyip de geçmeyelim çünkü çeşitleri çok olduğu gibi anılarımızda da tuttuğu yeri de  oldukça gazla.

NOHUTLU( Noxutdu ) Bozbaş : Genellikle kuzu  veya koyun incikten (maça ) yapılır.
İncik olurda  aşık kemiği ( aşşığ ) olmaz mı ?
Eskilerde çocukların hatta kocaman adamların da oynadığı sokak oyunu.
Lokantalarda yenen  bozbaşlardan  çıkan” aşşığları “ kapma mücadelesi başlardı.
Aşşığ oyununda kazananlar şanslı, gelsin aşşığlar.
Oyun sonunda kaybeden yerde kalan aşşığlardan aloabildiği kadar avucuna alıp“ÇULGUR” deyip kaçardı.
( O dönemin en önemli  oyunlarından biriydi, aşşığ oyunu.)
 
 TOYUX( tavuk ) Bozbaşı ( lepeli ) :Mis gibi pişen tavuk bozbaşı yendikten sonra da”ÇEKİŞME”. ( Lades kemiğini kapan ,)
“ Haydi  iddasına “ der sonrada lades tutuşurlardı.
 “YADIMDA”( aklımda ),
“UDDUMMU”  böylece lades savaşı başlardı.
Bazan günlerce kimse kazanamazdı.
Çok eğlenceli bir şavaştı.
Çekişmeyi kazanan iddiaya girdikleri şeyi alır ,aynı zamanda da   karşı tarafı yenmenin gururunu taşırdı.

YAĞ BOZBAŞI

 GAVURMA (kavurmalı) BOZBAŞI.
Tabii ki bozbaşların olmazsa olmazı LAVAŞ…
( Yağ bozbaşın da doğranan  lavaşın üzerine gelen sarımsaklı yoğurt)

 GATLET  ( kuru köfteden farkı,  içine  patates de rendelenir. )

TAŞ KÖFTESİ ( daş küftesi ) Etin sal taşı üzerinde tokmakla dövülerek macun haline getirilmesi, lepe ( nohut kırığı ) ve reyhansız olmaz.
İçerisine alça ( kuru erik ) veya haşlanmış yumurta tümden konarak içli köfte gibi şekil verilerek te yapılabilir.
Tabii ki şimdi kıyma ile yapılıyoruz ama ne lezzet aynı lezzet, ne muhabbet aynı muhabbet.

KUŞBAŞILI PATLICAN DOLMASI ( garabadımcan dolması ) küçük küçük doğranan etin kavrularak lepe, domates sosu ve baharatlarla tatlandırılıp patlıcanlara doldurulmasıyla yapılır  ve olağanüstü bir lezzettir.

Sarıköksüz( zerdeçal) kuşbaşılı dolma düşünülemez  ( isdot +sarıkök ) yani ( karabiber +zerdeçal) ayrılmaz ikili.

KARIŞIK DOLMA :patlıcan, biber, domates ( garabadımcan,bibar, gırmızı badımcan ) kabak da eklenebilir(etli ).
Bu dolmaya “üç bacı dolması “diyende var.
Bu dolmanın da olmazsa olmazı lepe.

LAHANA SARMASI( KELEM DOLMASI  ), iki çeşit yapılır.
1 sirke şireli.  ( limontuzu ve şeker )
2 . tuzlu baharatlı yapılır.

YAPRAK SARMA  ( genellikle etli yapılır )lepe ve reyhan mutlaka konur.

EKŞİLİ PİLAV , sebzili pilav veya üz göz diyenlerde var.
Etli yapılır.
Olmazsa olmazı, lepe, sebzi, limontuzu ve de sarıkök.
Eti ayrı hazırlanır,  pilavı ayrı hazırlanır.

SÜZME PİLAV : Pilavın özelliği, haşlanıp süzülen pirinçin, tabanına patates halkaları, lavaş  veya yumurta ile  unun çırpılıp tencerenin tabanına yayıldıktan  sonra tencereye ilave edilip,  üzerine eklenen kızgın tereyağı eşliğinde demlenmesidir.
Süzme pilav yapıldığında HELİM( haşlanan pirincin suyu ) içmek için sabırsızlıkla beklenir, pilavın kazmağını ( pilavın altı ) yemek için de herkes birbiriyle yarış ederdi.
Bu geleneğin hala sürdürüldüğünden şüphem yok( En azından pilavın kazmağı)

Sebzi: Soğan otu veya frenk soğanı.

ÜZÜMLÜ PiLAV: Süzme pilava çekirdeksiz kuru üzüm eklenerek, tereyağı eşliğinde demlenmeye bırakılır ve afiyetle yenir.

 ŞİVİTTİ ÇEHME  (dereotlu pilav )domates ve eklenen lepe, lezzetine lezzet katar.

EVELİHLİ ÇEHME ( Bulgur veya pirinçle yapılır, İsteye göre maş ( börülce ) veya yeşil mercimek de eklenebilir.

SÜDDÜ ÇEHME ( sütlü pilav)
YARMA AŞI ( Bulgur pilavı )
HELSE ( Keşkek)
SÜT HÖRRESİ
HAŞIL :Genellikle soğuk havalarda sabah kahvaltısına yapılır ve üzerine tereyağı gezdirilerek servis edilir.
PAÇA
SABAH AŞI
KELECOŞ  ( Çocukluğumda. Yediğim bu lezzeti bir daha bulamadım)

 GATIĞAŞI ( yoğurt çorbası ) Soğuk olarak tüketilir.
ÇILBIR AŞI : GAZAYAĞI otuyla  yapılır( İlkbaharda ).

AYRANAŞI : Aşurelik buğday, pazı yaprağı, semizotu, kişniş, maydanoz kabak çiçeği , isteyen ıspanak ve dereotu da koyabilir.
Ayranaşı sıcak olarak tüketilir.
SALMANCA, KİRPİT ( çoban kirpisi), GAZAYAĞI  kavurması.
Tabii ki yumurta ile ayrı bil lezzet kazanır,  bu ilkbaharda doğal olarak yetişen bitkilerimiz.
TASKEBABI :( ayvalı )
 OMACAŞI : genellikle soğuk havalarda yapılır.
Olmazsa olmazı evelik,
maş, acı biber, alça (erik), erişte veya omaç, tabii ki et.  
Eş dost toplanıp, beraberce yendiğinde tadı çıkar.
- Ay bala get Fatma ğalaya xeber ver, böyün omacaşı pişirecem gelsin.”
Habersiz gelen bir komşu
-  “Ay gıızz niye menim başım keçeldi ? Meye niye xeber vermiyipsiyiz?diye takılır.( Hatırlatma adına bir örnek ermeye çalıştım.
 GAŞIĞAŞI  ( pirinç çorbası ) kuru erik (alça ), kişniş ve acı biner ilaveli.

  DÖĞMEÇ (tereyağıyla sıcak ekmeğin buluştuğu olağanüstü bir lezzet).
Genellikle tandırda ekmek pişirildiğinde yapılır ve sıcak sıcak yenir.

BEÇE GAVURMASI( piliç kavurma; bol soğanlı domates soslu).
Eskinden köylere habersiz akraba veya dost ziyareti yapıldığında,
ev sahibi
- “ Ede ordan bir beçe tut ! Kestir getir “ der.
Hem misafirle ilgilenir ,hem de  acilen beçeyi  ( piliç) temizleyip pişirmeye koyulurdu.
O beçenin hem bozbaşını, hem kavurmasını yapardı. 
Tabii ki pilav yapmayı da ihmal etmezdi.
Sonra lavaş  eşliğinde misafirlerine ikram ederdi.

Genellikle GATIĞAŞININ deni( yoğurt çorbasının harcı )hazır olduğundan yoğurtla karıştırıp ikram etmeyi de ihmal etmezdi.)
Birde güler yüzüyle bahçesindeki ürünlerden toplar; ekmek pişirmişse ekmek koyar, şor kere varsa koyar;
- “ Allah aşkına götürün.“ diye ısrar ederdi.
 
DÖYME kebap ( Adana veya Antep şeklinde )

GIRMA KEBAP (kuşbaşı kebap)


 ÇIZDIĞ  : koyunun kuyruk kısmının kuş başı şeklinde doğranıp, kavrularak yağından arındırmasına denir.
Yağından arınıp kavrulan kuyruk olağanüstü bir bir lezzet olur.
BALKABAĞINDA ( kedi) KUZU  TANDIR ( Rahmetli babaannem yapardı ) maşlı ( börülce taneli ). 
İsminden de belli olduğu gibi, kuzu veya koyun etiyle yapılır( Yapılırdı).

BALIKÇÖREĞİ (kıymalı ,tarçınlı.) Bayamların vazgeçilmezlerindendi.
 EĞİRDEK
 GAYSAFA
 GUYMAĞ ( kuymak ) tabii ki Karadeniz usulü değil.
Üzerine nabat şekeriyle tatlandırılmış 7 çeşit baharatın eklenmesiyle yenen olağanüstü bir lezzet.
Genellikle lohusa  ( zahı ) kadınlara yapıp yedirilirdi.
Lohusa kadınların adı çıkmış, kadın, erkek herkes severek yer.
 GAYĞANAĞ
OMAÇ HELVASI
HASUDE (pekmezli)
TERHELVA
GAVUT :Kavrulmuş buğday,susam (küncüt ) ,çedene..öğütülüp un haline getirildikten sonra nabat ve hafif pekmezle tatlandırılarak , portakal büyüklüğünde toplar yapılarak afiyetle yenir.Tabii ki eş dost da payını alır.

KETE 
YAĞLI GALIN, FETİR
ANA PASTASI (anne kurabiyesi )
MAFİŞ : Çocukluğumuzdaki bayramların vaz geçilmez tatlısı.
PATLICAN REÇELİ
Tabiiki yukarıda yazdığım yemeklerin yapılışı köylere göre, hatta mahalleye görene değişebilir.
Sakın  ahkam kestiğimi düşünmeğin.
Bu yemekleri en iyi şekilde yaptığınızdan eminim.
Ben sadece çocukluğumuzdan edindiğim yemek kültürümüzü, geleneksel yemeklerimizi elimden geldiği kadar yapmaya  çalışıp, çevremdekilere de tattırarak bu geleneyi sürdürenlerdenim ve bunu siz değerli dostlarla paylaşmak istedim.

IĞDIR MUTFAĞININ VAZGEÇİLMEZLERİ

Erişte, yarma, lepe, sarıkök (zerdeçal), kara biber, maş(börülce ) evelik,
reyhan, merze, şivit ( dereotu ), sebzi, terxun (tarhun ),kişniş, ağ kök (zencefil ) guluncan ( havılcan ), tarçın, limon tuzu, nabat..


Sadece yöresel olan lezzetlerimizi yazmaya çalıştım.
Unutmamak ve unutturmamak adına.

Değerli dostlar;
Ağızlarınızın tadı, yuvalarınızın mutluluğu hiç bozulmasın.
Aldığınız her nefes sağlık, açtığınız her kapı umut olsun. 

Saygı ve sevgilerimle