Iğdır İlinde Bulunan Koç Başlı Mezar Taşları

Iğdır bölgesini bir dönem hakimiyeti altına alan Karakoyunlu ve Akkoyunlu devletlerinin bölgede etkisi büyük olmuştur. Türkler göçebe ve hayvancılıkla uğraşmaktadır. Hayvancılıkta daha çok küçükbaş hayvancılık olup koyun ve keçi ilk sıradadır.

     Iğdır’da Karakoyunlu devleti (1404-1469) yılları arasında hakimiyet kurmuş, 65 yıl hüküm sürmüşlerdir. 1420 yılında Iğdır’ı bir ilçe olarak Revan iline bağladılar. Karakoyunlu ilçesi, Kuzugüden köyü, Iğdır bölgesinin bir çok köyündeki Koç başlı mezar taşları Karakoyunlu ve Akkoyunlu devletlerinden kalan miraslarımızdır.

     Akkoyunlu hükümdarı Uzun Hasan Iğdır bölgesine girip bölgeyi hakimiyeti altına aldı. Karakoyunlu Türkmenleri Horasan’a göç etti. Akkoyunlu çağı; sulama için büyük kanallar açılmasıyla, bağ ve bahçelerin artırılmasıyla Iğdır’ın en parlak en verimli çağı oldu. Iğdır’da Akkoyunlu dönemi (1469-1502) yılları arasında 33 yıl sürmüştür. Akkoyunlu hükümdarı Uzun Hasan’ın İlhanlı hükümdarı Hülagu Han gibi bir dönem Ağrı Dağında yazlık Saray’da kaldığı söyleniyor.

      Türkler bazı hayvanları kutsal kabul etmiş ve günlük yaşamlarında, inançlarında bir figür olarak kullanmışlardır. Koç ve koyun da bunlar arasında yer almış ve mezar taşlarında kullanılmıştır. Türkler tarih boyunca bazı hayvanlara özel önem vermiştir. At, geyik, koyun, koç, dağ keçisi bu hayvanlardan en belirgin olanlardı Mezar taşları üzerine heykeller yapılmasının ve figürler işlenmesinin nedeni kahraman, mert ve fedakâr insanların unutulmasını önlemektir. Bir devir kahramanlık yapmış, düşmanla göğüs göğüse çarpışmış olan kimselerin menkıbeleri unutulmasın, dilden dile dolaşsın, heykeller üzerine çizilen kılıç vb. işaretlerle anımsansın diyedir.

      Altaylar'dan Anadolu'ya uzanan önemli bir gelenek Iğdır’da Türk'ün damgası; Koç başları, koç, koyun, koç boynuzu mezar taşı geleneğidir. Mezar taşları, toplulukların ruhsal kimliklerini gösteren çok önemli belgelerdir. Anadolu'daki mezar taşları ile Orta Asya'daki ve Azerbaycan'daki mezar taşlarının büyük benzerlik göstermesi onlarla bizi ortak kültür köprüsünde buluşturmaktadır.

     14 ve 15 yüzyılda Karakoyunlu ve Akkoyunlu Türk boylarının  Doğu Anadolu'da yerleştikleri, beylikler kurdukları, koyun-koç sembollerini mezar taşlarına işledikleri kültürel belleğimizdedir. Türkmen hayatının farklı yerlerinde koç boynuzu motifini, mezar taşlarında, ev sütunlarında, duvar süslemelerinde, kilim ve keçelerde görmek mümkündür.

     Koçbaşlı mezar taşları, Iğdır şehir merkezinin 15 kilometre kuzeydoğusundaki Karakoyunlu İlçesi'nde bulunan "Karakoyunlu Açık Hava Müzesi"nde sergilenmektedir. Iğdır'da bulunan Koç başlı mezar taşları Erzurum Kültür ve Tabiat Varlıkları Koruma Kurulu'nca 1991 senesinde koruma altına alınmıştır. En çok koç başlı mezar heykeli bulunduran köyler; Aşağıerhacı, Bayraktutan, Çakırtaş, Küllük, Yaycı köyleridir.

    Iğdır ilimizde bulunan Koç başlı mezar taşlarına bakarak, yaşanan o dönem için, bir çok şey açıklanabilir. Bu taşlar, bir dönem yaşanan tarihimiz hakkında, bize bir çok bilgi vermekle kalmaz, bu toprakları kadim Türk yurdu olduğunu belgeleyen; tarihi vesika, belge, mühür ve damgalardır. Bir vatan toprağı sadece üzerinde yaşayan insanlarla değil, toprağın altında yatan ecdat mezarlarıda, bu topraklara vurulan mührüdür. Iğdır’da yaşayan her vatandaşımızın bu tarihi değer ve miraslarımıza sahip çıkması, bir vatandaşlık görevidir. Bu Koç başlı mezar taşlarını iyi korumak göz bebeğimiz gibi muhafaza edip gelecek kuşaklara miras bırakmak zorundayız. Güzel Iğdır’ımın güzel insanlarına; selam, sevgi ve muhabbetlerimi sunuyorum. Hoşça kalın, dostça kalın.